Uchwała nr … Kongresu Obywateli RP (rozproszona kontrola konstytucyjności prawa)
Wiemy już, że w konsekwencji wyniku wyborów prezydenckich, w dającej się przewidzieć przyszłości nie będzie możliwe przywrócenie ładu konstytucyjnego i instytucjonalnego w wymiarze sprawiedliwości. Niezbędne do tego ustawy dotyczące Trybunału Konstytucyjnego, Krajowej Rady Sądownictwa, Sądu Najwyższego, statusu sędziów powołanych po 17 stycznia 2018r. – nie wejdą w życie.
Tym większe będzie zatem znaczenie decyzyjnej roli sądów uwzględniających standardy ochrony konstytucyjnych praw i wolności na potrzeby rozstrzygania w indywidualnych sprawach. Zasady nadrzędności Konstytucji i jej bezpośredniego stosowania nakazują, by w procesie wykładni i stosowania prawa sądy konfrontowały przepisy ustawy stanowiących źródło rekonstrukcji norm ze standardami i wartościami konstytucyjnymi. Ocena zgodności norm interpretowanych na potrzeby konkretnego przypadku ze standardami, wzorcami i aksjologią konstytucyjną prowadzić może do ujawnienia niekonstytucyjności norm, które – oceniane w perspektywie abstrakcyjnej – nie rodzą takich wątpliwości. Niekonstytucyjność normy ustawowej ujawniać się może bowiem na tle konkretnego przypadku, ujawniającego realny, faktycznie odnoszący się do pozycji prawnej jednostki problemem. To właśnie istota i cel rozproszonej kontroli konstytucyjności prawa.
My, Obywatele RP, wśród wielu innych, podzielających przekonanie o słuszności tych działań, konsekwentnie żądaliśmy prawa do sądu i prawa do kontroli używanych przeciwko nam przepisów prawa karnego i prawa wykroczeń w konfrontacji z gwarantowaną konstytucyjnie wolnością organizowania i uczestniczenia w pokojowych zgromadzeniach publicznych. Ta konsekwencja przyniosła skutek. Wyroki wydawane w naszych sprawach wyznaczyły standardy wolności zgromadzeń.
Problem nie dotyczy jednak tylko prawa represyjnego. Rozproszona kontrola konstytucyjności prawa ma do odegrania istotną rolę także w sferach praw i wolności związanych ze szkolnictwem, ochroną zdrowia, w sprawach poddanych regulacji prawa administracyjnego czy prawa pracy. Rola ta jest tym większa, im bardziej wadliwa i dysfunkcjonalna pozostaje instytucja powołana do kontroli zgodności prawa z Konstytucją w wymiarze abstrakcyjnym.
Obywatele RP zwracają się do sędziów i prawników reprezentujących strony w procesach sądowych, których przedmiot dotyka praw i wolności jednostki, by w procesie wykładni i stosowania przez nich prawa:
- dokonywali wykładni uwzględniającej wartości wyrażone w Konstytucji w ramach modelu wykładni prokonstytucyjnej,
- dokonywali ograniczenia zakresu zastosowania normy prawnej poprzez eliminację tego wariantu interpretacyjnego, który prowadzi do dekodowania normy lub jej części niedającej się pogodzić z Konstytucją, opierając się na modelu wykładni w zgodzie z Konstytucją,
- odmawiali zastosowania normy niedającej się pogodzić z Konstytucją w sytuacji stwierdzenia jej oczywistej sprzeczności z regułami lub zasadami konstytucyjnymi oraz ustalenia, że jej użycie jako podstawy rozstrzygnięcia w jednostkowym przypadku prowadziłoby do wydania orzeczenia niesprawiedliwego.
